Με τον όρο "κακοποίηση - παραμέληση παιδιών" περιγράφεται ένα φαινόμενο όπου ένας ή περισσότεροι ενήλικες, που έχουν την ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού, προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις ή συνθήκες στέρησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε συχνά να επιφέρουν σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής, και σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και θάνατο.

Οδηγίες για επαγγελματίες για την αναγνώριση και αντιμετώπιση της κακοποίησης παιδιών.

Ι. Μορφές κακοποίησης - παραμέλησης

Επισημαίνεται, ότι άτομα με σχέση φροντίδας ως προς το παιδί, μπορεί - εκτός των γονέων - να είναι άλλοι συγγενείς όπως και το προσωπικό ιδρυμάτων, δάσκαλοι, βρεφοκόμοι και άλλοι.

Οι κύριες μορφές της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών είναι:

 Σωματική κακοποίηση

Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμούς ή κακώσεις διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών, που δεν οφείλονται σε ατυχήματα. Η κάκωση μπορεί να είναι μία ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν, ακόμα και με την παραμικρή υποψία, να εξετάζουν με προσοχή όλο το σώμα του παιδιού.

 Ψυχολογική κακοποίηση

Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα όπως και κοινωνικά αποκλίνουσες πράξεις.

 Παραμέληση

Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή υγεία και η ανάπτυξή του. Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί.

Στα πλαίσια της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας. Λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία.

 Σεξουαλική παραβίαση - Αιμομιξία

Σεξουαλική παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, συνήθως, που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης του παιδιού. Οι πράξεις αυτές παραβιάζουν όχι μόνο τον αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων.

Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες και τις ασελγείς πράξεις, μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματικές πλευρές αυτού του ζητήματος, οι οποίες αναφέρονται με τον όρο "σεξουαλική εκμετάλλευση".

 Λοιπές μορφές κακοποίησης

Παρότι όχι τόσο συχνές, υπάρχουν και άλλες μορφές κακοποίησης ή παραμέλησης, όπως:

• ανεπάρκεια αύξησης / δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας
• σύνδρομο Μυνχάουζεν δια αντιπροσώπου
• μη τυχαία δηλητηρίαση
• σύνδρομο του αμέτοχου θεατή
• παιδική εργασία και εκμετάλλευση,
• τελετουργική και σατανιστική κακοποίηση,
• κακοποίηση και παραμέληση παιδιών από το σύστημα και τους θεσμούς.

ΙΙ. Ενδεικτικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού

Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά στο παιδί, βοηθούν τους ειδικούς να υποψιαστούν το ενδεχόμενο κακοποίησης και ενδεχομένως να συμβάλλουν στην αναγνώριση του προβλήματος.

1. Σωματική κακοποίηση

(α) Ευρήματα από την κλινική εξέταση:

• Μελανιές ή σημάδια από χτύπημα
• Διαστρέμματα, εξαρθρώσεις, δαγκώματα, κοψίματα
• Κατάγματα στο κεφάλι και στα άκρα, ιδιαίτερα σε βρέφη
• Πληγές ή εκδορές
• Δηλητηρίαση
• Κακώσεις από τράνταγμα σε βρέφη πχ. αιμορραγία αμφιβληστροειδούς
• Υποσκληρίδειο αιμάτωμα
• Εσωτερικές κακώσεις
• Κάψιμο από τσιγάρο ή άλλα εγκαύματα

(β) Άλλα διαγνωστικά χαρακτηριστικά:

• Καθυστέρηση στην αναζήτηση βοήθειας
• Ιστορικό με ασάφειες, που δεν ταιριάζουν με την κλινική εικόνα ούτε με την εξελικτική φάση του παιδιού (πχ. ένα βρέφος 2-3 μηνών δεν πέφτει μόνο του από το κρεββάτι).
• Βλάβες συχνά πολλαπλές και πολύμορφες (πχ. κάταγμα και εκχυμώσεις).
• Βλάβες συχνά διαφορετικής ηλικίας (επανειλημμένα επεισόδια βίας).
• Βλάβες χαρακτηριστικές κακοποίησης (πχ. ρήξη χαλινού άνω χείλους, έγκαυμα σε πέλμα βρέφους).
• Ο τρόπος, που οι γονείς μιλούν στο ή για το παιδί τους δείχνει απόρριψη "δύσκολο", "χαζό", "γκρινιάρικο", "αρρωστιάρικο" ή δεν αναφέρονται ονομαστικά σε αυτό το παιδί, σε αντίθεση με τα άλλα τους παιδιά.
• Οι βλάβες υποχωρούν μόλις εισαχθεί το παιδί στο νοσοκομείο.
• Απότομη και σταθερή αύξηση βάρους δυστροφικών παιδιών μετά την εισαγωγή τους στο νοσοκομείο.
• Το παιδί αναφέρει κάκωση από τους γονείς του ή δίνει αταίριαστη εξήγηση για κάποια κάκωση.
• Το παιδί δεν αντιδρά στον αποχωρισμό από τους γονείς, φαίνεται να προτιμάει το νοσοκομείο από το σπίτι, ακολουθεί εύκολα τους επαγγελματίες.

2. Παραμέληση

• Συστηματική κακή σίτιση ή στέρηση τροφής
• Δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας
• Κακή υγιεινή, ακατάλληλη ένδυση (πχ. καλοκαιρινά ρούχα στα μέσα του χειμώνα).
• Εγκατάλειψη.
• Στέρηση τροφής.
• Ασταθής σχολική φοίτηση ή εγκατάλειψη του σχολείου.
• Παράταση της παραμονής στο σχολείο χωρίς συγκεκριμένο λόγο.
• Συνεχής κόπωση, απάθεια ή ύπνος μέσα στην τάξη.
• Το παιδί αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανείς για να το φροντίζει.
• Χρήση οινοπνευματωδών ή τοξικών ουσιών από το παιδί.

ΙΙΙ. Διαγνωστική εκτίμηση

Η ολοκληρωμένη διαγνωστική εκτίμηση περιλαμβάνει:

• Κοινωνική αξιολόγηση της οικογένειας για τις ιδιαίτερες ανάγκες των μελών της και τη διερεύνηση ύπαρξης υποστηρικτικών συστημάτων για την οικογένεια.
• Παιδιατρικό ιστορικό και κλινική εξέταση του κακοποιημένου παιδιού.
• Κλινική ψυχολογική εκτίμηση παιδιού και οικογένειας.
• Εφόσον χρειαστεί, ψυχιατρική εκτίμηση των γονέων.
• Η ύπαρξη διεπιστημονικής ομάδας είναι σημαντική για μία ολοκληρωμένη διαγνωστική εκτίμηση.

Πηγή:
Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού