Ακόμα και όταν το έλλειμα στην επικοινωνία ενός παιδιού παρεμβάλλει στην γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική του ανάπτυξη, μερικοί γονείς και ειδικοί διαστάζουν να εισάγουν την "Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία" (μτφ. αγγλικού όρου ACC - Augmentative and Alternative Communication). Αυτό είναι κατανοητό, καθώς η Επαυξητική Εναλλακτική Επικοινωνία (ACC) συχνά φαίνεται να είναι λύση ανάγκης, που καταδικάζει ένα παιδί σε μία δια βίου μη φυσιολογική και περιορισμένη επικοινωνία. Θεωρείται ως το τέλος κάθε ελπίδας για ανάπτυξη φυσιολογικού λόγου, που χρησιμοποιείται μετά από πολλά χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών για την ανάπτυξή του μέσω λογοθεραπείας. (Berry, 1987; Mirenda & Schuler, 1988). Στο παρακάτω άρθρο, που έχει μεταφραστεί για το NOESI.gr, παραθέτουμε μερικούς συνήθεις φόρους και μύθους σε αντιδιαστολή με την πραγματικότητα και πρακτικές λύσεις, που μπορείτε να έχετε κατά νου στη βάση ενός προγράμματος Επαυξητικής Εναλλακτικής Επικοινωνίας (ACC), σε παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

Θα πρέπει να καταφεύγουμε στην AAC μόνο όταν δεν υπάρχει καμία ελπίδα ανάπτυξης φυσικού λόγου. (Berry, 1987; Silverman, 1980).

Ποια είναι η πραγματικότητα

• Είναι πρακτικά αδύνατο να προβλέψει κανείς την μελλοντική ανάπτυξη του λόγου σε ένα μικρό παιδί (Beukelman & Mirenda, 1992).
• Παιδιά με σοβαρές ελλείψεις στην επικοινωνία, τα οποία κάνουν μόνο λογοθεραπεία, συχνά μένουν για χρόνια χωρίς αποτελεσματικό τρόπο επικοινωνίας.
• Ένα παιδί που δεν μπορεί να επικοινωνεί αποτελεσματικά ενδέχεται να αντιμετωπίσει γνωστικά, κοινωνικά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα (Berry, 1987; Silverman, 1980).

Πρακτικές λύσεις

Μπορούν να πραγματοποιηθούν συνεδρίες λογοθεραπείας σε συνδυασμό με παρεμβάσεις AAC. Το πόσο θα επιμείνουμε στην ανάπτυξη λόγου αντί της χρήσης AAC θα πρέπει να κρίνεται με περιοδικές επαναξιολογήσεις της επικοινωνιακής ικανότητας του παιδιού σε διάφορες δραστηριότητες που είναι τυπικές για την ηλικία του (Beukelman & Mirenda, 1992).

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

Η έναρξη της χρήσης AAC μειώνει το κίνητρο για προσπάθεια ομιλίας (Beukelman & Mirenda, 1992; Silverman, 1980; Van Tatenhove, 1987).

Ποια είναι η πραγματικότητα

Η έναρξη της χρήσης AAC συσχετίζεται με τη βελτίωση του φυσικού λόγου – ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν έχει γίνει λογοθεραπεία (Berry, 1987; Daniels, 1994; Romski & Sevcik, 1993; Konstantareas, 1984; Silverman, 1980). Μελέτες έχουν δείξει ότι ακόμα και παιδιά που αναπτύσσονται κανονικά, όταν έρχονται σε επαφή τόσο με λόγο όσο και με την νοηματική γλώσσα κατά τη βρεφική ηλικία, αρχίζουν να επικοινωνούν (αρχικά με νοήματα) και να αναπτύσσουν ομιλία σε πολύ μικρότερη ηλικία από την αναμενόμενη (Holmes & Holmes, 1980).

Πρακτικές λύσεις

Δεν έχουν γίνει αρκετές έρευνες για το αν συγκεκριμένες μορφές της AAC έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να διευκολύνουν την ανάπτυξη του λόγου. Ωστόσο, μια ταυτόχρονη επικοινωνιακή προσέγγιση, με την οποία ο λόγος χρησιμοποιείται από τον ενήλικα παράλληλα με την AAC, είναι πιθανό να βοηθήσει την κατανόηση και παραγωγή λόγου (Beukelman & Mirenda, 1992).

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

Όταν υπάρχει δυνατότητα λόγου, ακόμα και αν είναι πολύ περιορισμένη, θα πρέπει πάντα να αποτελεί το πρωτεύον μέσο επικοινωνίας (Silverman, 1980).

Ποια είναι η πραγματικότητα

• Τα παιδιά που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν επαρκώς κινδυνεύουν να εκδηλώσουν προβλήματα συμπεριφοράς, εκμαθημένη αδυναμία, δυσκολίες στο σχολείο και αποτυχίες στην κοινωνική ζωή.
• Τα παιδιά που χρησιμοποιούν την AAC έχουν δείξει βελτιώσεις στην συμπεριφορά, τη συγκέντρωση, την ανεξαρτησία, την αυτοπεποίθηση, την συμμετοχή στην τάξη, την σχολική πρόοδο και την κοινωνική αλληλεπίδραση (Abrahamsen, Romski, & Sevcik, 1989; Silverman, 1980; Van Tatenhove, 1987).

Πρακτικές λύσεις

Με μια κατάλληλη αξιολόγηση θα πρέπει να καθοριστούν οι χώροι, οι δραστηριότητες και οι άνθρωποι με τους οποίους μπορεί ο λόγος να αποτελέσει το κύριο μέσο επικοινωνίας. Συνήθως η οικογένεια και οι στενοί φίλοι μπορούν να κατανοήσουν λόγο που έχει μειωμένη καθαρότητα. Επιμένουμε στη χρήση λόγου σε αυτές τις περιπτώσεις, ενώ παράλληλα δίνουμε έμφαση στην AAC σε άλλα περιβάλλοντα. Οι περιοδικές επαναξιολογήσεις μπορούν να καθορίσουν κατά πόσο το παιδί συνεχίζει να συμμετέχει όσο αποτελεσματικά, αποδοτικά και ουσιαστικά γίνεται στην κάθε περίπτωση.

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

Τα μικρά παιδιά δεν είναι έτοιμα για την AAC (Beukelman & Mirenda, 1992; Silverman, 1980; Van Tatenhove, 1987).

Ποια είναι η πραγματικότητα

• Δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν γνωστικές ή άλλες προαπαιτήσεις για να χρησιμοποιήσει ένα παιδί την AAC. (Kangas & Lloyd, 1988).
• Είναι γνωστό ότι ακόμα και τα βρέφη συμμετέχουν σε στοχευμένες επικοινωνιακές συμπεριφορές πολύ πριν από την ανάπτυξη του λόγου. Αυτές οι πρώιμες ανταλλαγές είναι πολύ σημαντικές επειδή δημιουργούν τη βάση για τη μετέπειτα κανονική και συμβολική επικοινωνία (Reichle, York, & Sigafoos, 1991).

Πρακτικές λύσεις

Τα προγράμματα της AAC θα πρέπει να είναι εξατομικευμένα, προσαρμοσμένα στην ηλικία και στο εκάστοτε αναπτυξιακό επίπεδο. Για τα μικρά παιδιά αυτό συχνά σημαίνει παρεμβάσεις βασισμένες στο παιχνίδι που εστιάζουν στην ανάπτυξη ικανοτήτων σχετικών με την επικοινωνία, εσκεμμένη επικοινωνία, ή βασική λειτουργική επικοινωνία, όπως το να ζητάει και να απορρίπτει (Beukelman & Mirenda, 1992).

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

Η AAC δεν προσφέρει τίποτα σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας (Beukelman & Mirenda, 1992).

Ποια είναι η πραγματικότητα

Η AAC βοηθάει την ομαλή μετάβαση από την οικογένεια στο σχολείο και την ευρύτερη κοινότητα (Van Tatenhove, 1987).

Πρακτικές λύσεις

Ιδανικά, τα παιδιά θα πρέπει να έχουν ήδη κατακτήσει ένα επίπεδο επικοινωνιακής ικανότητας πριν από την εισαγωγή τους στον παιδικό σταθμό. Είναι αρκετά δύσκολο για ένα παιδί με ειδικές ανάγκες να προσαρμοστεί σε ένα νέο χώρο, σχολικό πρόγραμμα και κοινωνικό περιβάλλον, χωρίς ταυτόχρονα να πρέπει να διδαχθεί την AAC για πρώτη φορά. Επιπλέον, στην πρώτη τάξη του Δημοτικού για πολλά παιδιά θα χρειαστεί και ένα σύστημα γραφής, όπως ένας υπολογιστής (Beukelman & Mirenda, 1992).

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

• Ένα παιδί με σοβαρές γνωστικές αδυναμίες δεν μπορεί να μάθει την χρήση ενός συστήματος AAC (Kangas & Lloyd, 1988).
• Ένα παιδί θα πρέπει να διαθέτει συγκεκριμένες γνωστικές ικανότητες προτού μπορέσει να μάθει τη χρήση της AAC (Kangas & Lloyd, 1988).

Ποια είναι η πραγματικότητα

• Παιδιά με σοβαρές γνωστικές αδυναμίες μπορούν να μαθαίνουν και να ωφελούνται από την AAC (Beukelman & Mirenda, 1992; Romski & Sevcik, 1993; Kangas & Lloyd, 1988; Silverman, 1980).
• Είναι αδύνατο να προβλεφθεί η ικανότητα ενός παιδιού να μάθει την AAC (Beukelman & Mirenda, 1992; Bodine & Beukelman, 1991).

Πρακτικές λύσεις

• Οι παρεμβάσεις AAC πρέπει να είναι εξατομικευμένες, να λαμβάνουν υπ’ όψη τα δυνατά σημεία και τις ικανότητες του παιδιού για το οποίο σχεδιάζονται, και να καλύπτουν τις ανάγκες του. Ίσως χρειαστεί να ξεκινήσουν με εκμάθηση ικανοτήτων εκούσιας επικοινωνίας και βασικών επικοινωνιακών λειτουργιών, και να χρησιμοποιήσουν μη-συμβολικούς και/ή ιδιόμορφους τρόπους επικοινωνίας. (Beukelman & Mirenda, 1992; Reichle, 1997). (Βλ. τον πρώτο στόχο: εκούσια επικοινωνία.)
• Σε όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανόμενων των παιδιών με σοβαρά γνωστικά προβλήματα, θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα επικοινωνίας μέσω της εκμάθησης δεξιοτήτων που είναι άμεσα αποτελεσματικές, παρέχουν τη δυνατότητα ελέγχου του περιβάλλοντός τους και είναι κατάλληλες για την ηλικία τους (Beukelman & Mirenda, 1992; Reichle, York, & Sigafoos, 1991; Silverman, 1980).

Συνήθεις φόβοι και μύθοι

Η μέθοδος AAC κάνει ένα παιδί να φαίνεται αφύσικο και καθυστερημένο (Silverman, 1980).

Ποια είναι η πραγματικότητα

• Η αποδοχή ενός χρήστη της ΑAC από τους συνομηλίκους του αυξάνεται σημαντικά με την πλήρη ενσωμάτωση και ενεργή συμμετοχή στις συνηθισμένες σχολικές δραστηριότητες. Μεταξύ των μικρών παιδιών, η αποδοχή φαίνεται να μην εξαρτάται από τον τύπο της AAC (π.χ. συσκευή επικοινωνίας που παράγει φωνή, νοηματική γλώσσα ή πίνακας επικοινωνίας) (Beck & Dennis, 1996; Blockberger, Armstrong, O’Connor, & Freeman, 1993).
• Μακροπρόθεσμα, ένα παιδί κινδυνεύει περισσότερο να χαρακτηριστεί ως καθυστερημένο όταν δεν έχει την δυνατότητα να εκφράζεται επαρκώς. Οι δάσκαλοι και οι γονείς συχνά κρίνουν ένα παιδί με δυσκολίες στην επικοινωνία ως λιγότερο ικανό κοινωνικά και γνωστικά σε σχέση με τους συνομήλικους του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μικρότερες σχολικές προσδοκίες και συχνά χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις (Rice, 1993). Η μέθοδος AAC μπορεί να βοηθήσει στην μείωση της διαφοράς, τόσο αυτής που αντικειμενικά υπάρχει όσο και αυτής που υποκειμενικά προσαυξάνεται, μεταξύ των πραγματικών και αντιληπτών γνωστικών και κοινωνικών ικανοτήτων.

Πρακτικές λύσεις

Όσοι χρησιμοποιούν τη μέθοδο AAC θα πρέπει να εκπαιδεύονται μέσα σε κανονικές σχολικές τάξεις μαζί με τους συνομήλικούς τους, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι συμπεριφορικοί φραγμοί. Δάσκαλοι, συμμαθητές και άλλα σημαντικά πρόσωπα που έρχονται σε επαφή με το παιδί πρέπει να ενημερώνονται για τη φύση της επικοινωνιακής αδυναμίας του, καθώς και τις όποιες διαφορές μεταξύ των γλωσσικών και γνωστικών δυνατοτήτων του. (Είναι σημαντικό οι συζητήσεις με σκοπό την παροχή πληροφοριών για το παιδί να γίνονται εκτός των συνηθισμένων σχολικών δραστηριοτήτων, ώστε να μην δίνεται έμφαση στη διαφορετικότητα του παιδιού μέσα στο σχολικό περιβάλλον). Επιπλέον, διατηρώντας το λεξιλόγιο του παιδιού ενημερωμένο, προσαρμοσμένο στην ηλικία του και σχετικό με τα ενδιαφέροντά του διευκολύνεται η αποδοχή του από τους συνομήλικους και τους υπόλοιπους ανθρώπους γύρω του.

Πηγή:

• http://aac.unl.edu/yaack/b2.html

Μετάφραση: 

• Γιώργος Μιγάδης Μηχανολόγος Μηχανικός 
  Ευχαριστώ για τη συνδρομή της στη μετάφραση, τη φίλη μου Τίνα Μάνου

Η μετάφραση έγινε εθελοντικά για το NOESI.gr.

Για όσους ενδιαφέρονται για τις βιβλιογραφικές παραπομπές του άρθρου, μπορείτε να δείτε την πλήρη λίστα στη διεύθυνση: http://aac.unl.edu/yaack/ref.html#BeukMir.